از دهه‌ی هفتاد میلادی به بعد یکی از مسائل مهمی که مورد توجه کشورهای مختلف قرار گرفت مناسب‌سازی فضاهای شهری و انطباق آن با نیازهای افراد کم توان با ویژگی های خاص فیزیکی است. در این دوره نیازهای خاص این افراد در سطح جهانی مطرح و تلاش های گسترده ای از سوی برنامه ریزان و تصمیم سازان برای حل مسائل آنان در دستور کار قرار گرفت. سازمان ملل متحد در سال 1982 برنامه اقدام جهانی برای معلولان را به عنوان یک اصل برابری فرصت‌ها مطرح کرد. طبق این اصل، باید امکان بهره مندی همه افراد جامعه از فرصت های رفاهی، تحصیلی، اشتغال به یک میزان فراهم شود.
قوانین و مقررات بین المللی توسط سازمان بین الملل در سه دسته کلی شامل کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت، کنوانسیون حقوق کودک و توصیه نامه بین المللی شماره 99 خلاصه شده که در جدول (1) آورده شده است.
جدول (1) قوانین و مقررات سازمان ملل
در سال 2016 سومین کنفرانس سازمان ملل متحد با نام مسکن و توسعه پایدار برنامه ای کارآمد را برای دسترسی مناسب به فرصت ها برای افراد معلول شامل بندهای زیر ارائه داد:
- بهبود دسترسی به عنوان یک مولفه کلیدی در سیاست گذاری، طراحی، برنامه ریزی و توسعه به گونه ای که دسترسی فعال به عنوان یک مزیت جمعی برای تمام افراد جامعه در نظر گرفته شود.
- طراحی مسکن قابل دسترس برای تمام افراد جامعه
- در دسترس بودن حمل و نقل همگانی، فضاها و خدمات عمومی
- دسترسی همگانی به فناوری اطلاعات و ارتباطات
- مشارکت کامل و فعال افراد کم توان در زمینه توسعه شهری
تاریخچه تصویب قوانین حمایتی از افراد دارای محدودیت حرکتی در ایران
اوایل دهه 70 اولین اقدام جدی برای حمایت از افراد دارای محدودیت حرکتی توسط شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در زمینه مناسب‌سازی محیط شهری تحت عنوان «ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی –حرکتی» کلید خورد.
در آیین نامه تصویب شده در تعریف مناسب سازی آمده است: مناسب سازی به معنای اصلاح محیط و تدارک وسایل حمل و نقل است به طوری که افراد معلول قادر باشند آزادانه و بدون خطر در محیط پیرامون خود اعم از اماکن عمومی، معابر، محیط شهری و بین شهری و ساختمان های عمومی حرکت کنند و از تسهیلات محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی با حفظ استقلال فردی بهره‌مند شوند. این قوانین در دو شاخه کلی شامل معماری- ساختمان و فضای شهری نگارش شده اند که چکیده آن در جدول شماره (2) فهرست شده است.
جدول (2) قوانین و مقررات ملی جهت مناسب سازی فضای شهری برای معلولین
با مروری بر قوانین معماری و شهرسازی در جهان و ایران می توان اصول اساسی طراحی و مناسب سازی بناها و فضاهای شهری را که باید در طراحی فضاهای شهری و ساختمانی مورد توجه قرار گیرند به شرح زیر فهرست نمود:
- دسترس پذیر کردن (فضاها و بناها و ورودی ها و خروجی های آن ها): دسترسی تمام افراد افراد جامعه به تمام مکان ها و بناهای عمومی بدون نیاز به کمک
- کاربردی کردن (امکان استفاده مستقل و بدون کمک دیگران از مکان و بنا): استفاده از تمام تسهیلات عمومی برای همه ی کابران امکانپذیر باشد.
- جهت یابی: فضاهای شهری و ساختمان ها باید به گونه ای طراحی شود که جهت یابی و یافتن مسیر آن ها به آسانی صورت پذیرد.
- ایمن سازی: تمامی فضاها و بناها باید به گونه ای طراحی شود که تمامی افراد بتوانند در آن ها حضور یابند بدون آن که زندگی و سلامتشان به خطر بیفتد.
- حضورپذیری: فضاهای و ساختمان ها به گونه ای باشد که امکان شرکت و فعالیت افراد کم توان را فراهم کند.
