مجموعه ای از مقررات زیر عنوان مقررات ملی ساختمان و مقررات معماری- شهرسازی با هدف نظارت بر تامین ایمنی و کیفیت ساخت و حفظ یکپارچگی سیمای شهری در کشور تدوین شده که نظارت بر اجرای درست آنها عمدتا در حیطه اختیارات نظام مهندسی ساختمان، شهرداری ها و سازمان های وابسته به آنها می باشد. در این مقاله قوانین و مقررات معماری و شهرسازی که برای ساخت استاندارد یک ساختمان رعایت آنها الزامی است به طور جداگانه تشریح شده است. با کافه ساختمان همراه باشید.
آنچه باید درباره نمای ساختمان بدانید
استانداردهای ساختمان سازی عمدتا در دو دسته مربوط به ساختمان و معماری- شهرسازی قرار می گیرند. مباحث مربوط به ساختمان شامل مسایلی همچون مقاومت و استحکام سازه، ایمنی در برابر آتش سوزی، نوع مصالح، فواصل، و غیره بوده و قوانین مرتبط با شهرسازی نیز غالبا مرتبط با ارتفاع مجاز ساخت، رعایت حریم ها، شکست ها، حق ارتفاق، قوانین پارکینگ، عرض درب و مسایلی از این دست می باشند.
الف- ضوابط شهرسازی ساخت و ساز
ضوابط و مقررات تراکم و بلندمرتبه سازی ساختمان ها
شوراي عالي شهرسازی و معماري ايران در جلسه مورخ 69/10/24 به منظور استفاده کارآمد و بهینه از سطح زمين در شهرها براي استقرار جمعيت، تامين فضاي باز و محيط زيست بهتر در هماهنگي با مصوبه مورخ 69/7/1 شوراي اقتصاد در خصوص کاهش سطح زيربنای واحدهای مسکوني با تاکيد بر خط مشي هاي کلي، تشويق بلند مرتبه سازي، تطبيق الگوي تفکيک با مقتضيات بلند مرتبه سازي، استفاده از ظرفيت هاي با افزايش تراکم جمعيتي و ساختماني، انبوه سازي و بکارگيري روشهاي صنعتي در ساختمان سازي اهداف و برنامه هایی را تصويب نمود که کميسيونهاي ماده 5 قانون تاسيس شوراي عالي شهرسازی و معماری موظفند طرح های تفضيلی و ضوابط و مقررات اجرايي انها در کليه شهرهايي که طبق سرشماري 1365 بيش از 200 هزار نفر جمعيت داشته اند با رعايت مواد زير اصلاح نمايند:
1: نظام شبکه ارتباطي بر اساس طرح جامعه حفظ گردد و چنانچه تغييرات اساسي با شهر تصويب آن به عهده ي شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران خواهد بود.
2: تعيين مناطق مسكوني و مختلط مسکوني با تراکم بالاي بلند مرتبه سازي و حداقل 6 طبقه غير از زمين در اراضي ساخته نشده.
3: تعيين مناطق مسکوني و مختلط مسکوني براي بلند مرتبه سازي تشويقي (حداقل 9 طبقه غير از زمين) در مناطق نوسازي محلات فرسوده و قديمي قطعات کوچک ساخته نشده براي استفاده از افزايش تراکم تشويقي لازم است قطعات کوچک در حد مساحت لازم براي بلند مرتبه سازي تجميع شوند.
4: تعيين مناطق مسکوني (1 يا 2 خانواده) با حداکثر ارتفاع 2 طبقه غير از زيرزمين.
5: تعيين حداکثر سطح اشغال در مناطق بلند مرتبه سازي.
6: تعيين ضوابط تفکيک و تراکم ساختماني در مناطق بلندمرتبه سازي با رعايت حداقل 1000 مترمربع مساحت و مقررات تشويقي افزايش تراکم در مقابل افزايش سطح قطعات و کاهش سطح اشغال.
7: تعيين ضوابط تفکيک و تراکم ساختماني در مناطق 1و2 خانواري.
8: تعيين ضوابط مربوط به فاصله ساختمانها از معبر مجاور اضلاع زمين به منظور تأمين تهويه، نور و آفتاب کافي بر حسب شرايط اقليمي و جلوگيري از اشراف.
9: تعيين ضوابط حداقل عرض زمين و تناسب لازم بين عرض و عمق.
10: تعيين ضوابط مربوط به پارکينگ ها
11: اجراي اين ضوابط و مقررات در شهرهائي که طبق سرشماري 1365 کمتر از 200هزار نفر جمعيت داشته اند اجباري نمي باشد. پيشنهادات مربوطه به اجراي اين مصوبه در شهرهاي مزبور پس از بررسي و پيشنهادات کميسيون ماده 5 که لازم است تا آخر خرداد 1370 به وزارت مسکن و شهرسازي ارسال گردد و در شوراي عالي مورد تصميم را خواهد گرفت و تا آن زمان هرگونه تغييري در ضوابط تفکيک و تراکم سازي طرح هاي مصوب ممنوع است مگر با تصويب شوراي عالي شهرسازي و معماري.
12: افزايش تراکم متوسط جمعيتي شهر ناشي از افزايش تراکم ساختماني حداکثر تا ميزان 25% نسبت به طرح جامع تصويب شده بيشتر نباشد.
13: گزارش توجيهي افزايش تراکم موضوع بند 12 و مشتمل بر اثرات آن بر روي سرانه ها توزيع فضاهاي خدماتي و شبکه عبور و مرور و تاسيسات آب و برق که قبلاً در کميسيون ماده 5 با دعوت از نماينده وزارت نيرو و سازمانهاي برنامه و بودجه و محيط زيست زمورد بررسي قرار گرفته است براي تصويب به شوراي عالي و شهرسازي و معماري ارسال گردد.
14: هرگونه تغييرات ديگري در ضوابط و مقررات تفکيک و تراکم ساختماني که منجر به افزايش تراکم جمعيتي شهر شود بدون تصويب شوراي عالي شهرسازي ممنوع است.
به طور کلی سه سطح تراکم ساخت در مناطق شهری لحاظ می شود که عبارتند از
1- تراکم کم: تراکم 100% قطعه زمين 1500 : هر 5% کاهش سطح اشغال همکف 10% به تراکم اضافه مي شود. حداقل سطح اشغال همکف 20% حداکثر سطح اشغال خالص 45% بدون 20% مساحت راه پله قطعه زمين بيش از ده هزار مترمربع : تراکم 180% و 15% مساحت مختص معابر و سطح اشغال نسبت به ميزان باقيمانده مساحت کل محاسبه مي شود. ناخالص زيربناي يک واحد مسکوني 160 مترمربع و حداقل زيربناي ناخالص 110 متر مربع.
2- تراکم متوسط: تراکم 135% قطعه زمين هزار متر مربع: هر 5% کاهش سطح اشغال همکف 10% به تراکم اضافه مي شود. حداقل سطح اشغال 25% حداکثر سطح اشغال خالص 45% بدون 20% مساحت راه پله قطعه زمين بيش از هفت هزار متر: تراکم 180% و 12% مساحت مختص معابر و سطح اشغال همکف نسبت ميزان باقيمانده مساحت کل است. زيربناي ناخالص هر واحد 110 متر مربع و حداقل 75 متر مربع.
3- تراکم زياد: تراکم 240% قطعه زمين 50 مترمربع: هر 5% کاهش سطح اشغال همکف10% افزايش تراکم. حداقل سطح اشغال 30% قطعه زمين بيش از 5000 مترمربع: 150% تراکم و 10% مساحت کل قطعه مختص معابر حداکثر سطح اشغال همکف 50% زيربناي متوسط ناخالص يک واحد مسکوني 60 مترمربع و حداقل 90 مترمربع تعيين مي شود.
رعايت محدوديت ارتفاع
ساختمان هاي در خيابان هاي با عرض 30 متر يا بيشتر تا 30 متر ارتفاع به رعايت محدوديت نياز ندارند. ارتفاع ساختمان هاي در خيابان با عرض کمتر از 30 متر نبايد از عرض خيابان تجاوز کند. در صورت تجاوز به همان ميزان بايد عقب نشيني کند. ديد 45 درجه ارتفاع ساختمانها با دو يا چند بر با گذرهاي کمتر از 30 متر، در گذرگاه به ارتفاع پيلوت + دو طبقه مجاز است و از طبقه سوم بايد به اندازه 5/3 متر از گذرگاه عقب نشيني کند. طبق ضوابط طول گذرگاهي که افزايش يافته ارتفاع را افزايش دهد و در صورت تجاوز مجدد ارتفاع بيش از 32 متر بايد يازاي هر طبقه 4 متر عقب نشيني کند. اگر عرض خيابان بين 12 و 30 متر بود محدوديت ارتفاع ندارد. اگر عرض خيابان بين 7 و 12 متر بود بيش از 32 متر ارتفاع بازاي هر طبقه اضافه ارتفاع بايستي 4 متر عقب نشيني کند.
مقررات مربوط به پيش آمدگی ساختمانی در گذرها
پيش آمدگي از امتدادي که براي ساختمانها معين شد، حساب خواهد شد ولواينکه بنا در اين امتداد نباشد. طول پيشآمدگي هر ساختمان در هر طبقه از درصد زيربناي آن طبقه تبعیض نمايد. اگر بلوک مجاور بصورت زمين يا ساخته شده 60% بيشتر احداث نموده باشد مي توان به اندازه ي 2+60% ساختمان (زيربنا) دانست و اگر پلاک مجاور کمتر از 60% بود مي توان بعد از 60% با زاويه 45 درجه تا دو متر اضافه احداث نمود. کارگذاردن در و پنجره که به طرف گذر باز و در موقع باز شدن از سطح نما تجاوز نمايد، ممنوع است. ريزش آب ناودان در پياده رو ممنوع است و بايد از زير سطح پياده رو عبور نمايد. نصب لوله بخاري به ديوار خارجي مشرف به گذر يا خروج آن از ديوار ممنوع است. نصب پله جلوتر از امتداد ابنيه ممنوع است مگر در اثر تغيير تراز خيابان اين عمل الزامي باشد و با موافقت شهرداري. در خيابانهاي بيش از 8 متر تعداد پيش آمدگي 2/1 عرض پياده و حداکثر 20/1 متر است و ارتفاع کمتر از 3 متر نباشد. کنسول در ارتفاع 4/2 متر مانند پيلوت از کف پياده نبايد به ميزان 3/1 عرض پياده رو و حداکثر 60 متر بيشتر شود. پياده رو 6/1 عرض خيابان است. کنسول راه پله فقط مي تواند در ارتفاع 20/2 يا 40/2 از کف باشد و حداکثر 70 سانتي متر پيش آمدگي و عرض 3 متر کنسولهاي احداثي در خيابان جزو تراکم ساختماني نيست. تراس اگر از طرفين باز باشد نصف مساحت جزو سطح طبقات محسوب مي شود. تراس اگر از طرفين بسته باشد 3/2 مساحت آن جزء سطح طبقات است. تراس از کليه جهات بوسيله ديوار يا شيشه مسدود باشد کلاً جزء سطح زيربنا است.
ضوابط و مقررات پارکينگ
تعداد پارکينگ مورد لزوم به تعداد 70 درصد تعداد واحدهاي مجاز خواهد بود. رمپ پارکينگ در فضاي باز ساختمان پيش بيني مي شود و جزء سطح زيربنا نيست. حداکثر ارتفاع پارکينگ 04/2 و حداقل ارتفاع ورودي آن 80/1 متر است. پارکينگ در زيرزمين بايد داراي دسترسي مستقيم به طبقات باشد. شيب رمپ 17% (حداکثر) جاي پارک هر اتومبيل هر اتومبيل 5/2*5 به انضمام فضاي مناسب جهت مسير حرکت به داخل و خارج (استاندارد) حداقل عرض رمپ جهت دسترسي پارکينگ مسکوني 5/2 متر و در تجاري 5/3 متر. در پارکينگ فاصله آکس تا آکس ستون ها در همکف يا زيرزمين حداقل 5/5 متر. به ازاي هر دو واحد مسکوني يک پارکينگ مورد نياز است. در صورت گاراژي بودن پارکينگ به ميزان حداقل 16 مترمربع جهت پارکينگ و براي هر پلاک دو گاراژ لازم است. در آپارتمانهای 4 واحدي دو پارکينگ لازم است (هر دو واحد يکي). بازاي هر واحد اضافي يک پارکينگ مورد نياز است و مساحت هر پارکينگ حداقل 25 مترمربع.
ضوابط و مقررات نمای شهری
1: کليه سطوح نمايان ساختمان هاي واقع در محدوده و حريم شهرها و شهرک ها که از داخل معابر قابل مشاهده است. اعم از نماي اصلي، جانبي، شهري محسوب شده لازم است با مصالح مرغوب به طرز مناسب و زيبا و هماهنگ نماسازي شود.
2: صدور گواهي پايان کار ساختماني مشروط به انجام نماسازي نماهاي اصلي و جانبي است.
3: در کليه شهرهاي داراي طرح جامع و تفضيلي و هادي و شهرک سازي لازم است ظرف 6 ماه از اين تاريخ ضوابط و مشخصات نماسازي هماهنگ تهيه شده و به تصويب مراجع تصويب کننده طرح ها برسد.
ب- ضوابط معماری ساختمان
مقررات مربوط به شکل و ظاهر ساختمان
اهمیت شکل و ظاهر ساختمان در چشم انداز شهری سبب شده است بخشی از مقررات عمومی ساختمان به این موضوع بپردازد. شکل استاندارد ساختمان در کشور ما باید چگونه باشد؟ مطابق ضوابط و مقررات عمومی ساختمان، طراحی و اجرای ساختمان ها باید به صورتی باشد که به منظر خیابان، محله و مظاهر فرهنگی، طبیعی و ویژگی های ارزشمند محیط لطمه نزند. طرح های ساختمان باید به گونه ای باشد که فرم، مقیاس، مصالح، رنگ و تناسبات حجم آن با محیط اطراف هماهنگ باشد. بنابراین اگر در اطراف شما ساختمانی در حال احداث است که از نظر هر یک از این ملاک ها وصله ناجور به حساب می آید، می توانید نسبت به ساخت آن اعتراض کنید، چرا که حتماً یکی از مقررات عمومی ساختمان نقض شده است. تابلوها و تندیس های واقع در شهر نیز باید این شرایط را رعایت کنند و باید با محیط اطراف خود انطباق داشته باشند. نهاد ناظر بر امر ساختمان مرجع نهایی تصمیم گیر در این خصوص خواهد بود که آیا استانداردهای بالا رعایت شده است یا خیر؟ اما موضوع مهم تر که ارتباط با ایمنی ساختمان دارد مصالح و فراورده های ساختمانی است. این مصالح باید چه ویژگی داشته باشند.
مقررات ساخت بخش های مختلف ساختمان
حياط
عرض حيات خلوت 2 متر است و مساحت 12 مترمربع که جزء زيربنا محسوب نمي شود. چنانچه عرض آن کمتر از دو متر يا مساحت کمتر از 12 متر مربع باشد. در طبقه اي که کف حياط خلوت در آن است جزء زيربنا محسوب مي شود. در واحدهاي آپارتماني بيش از 5 واحد اتاق ها (آشپزخانه، نهارخوري، نشيمن، و خواب) بايد بوسيله حداقل 12 مترمربع با حداقل عرض 2 مترنورگير داشته باشد. در ساختمانهاي بيش از 5 طبقه بايد اتاق ها بصورت مناسبي نور بگيرند. حداقل مساحت حياط خلوت هاي تأسيساتي و نورگير بايستي 4 متر مربع و سطح آن حياط جزء بنا محسوب مي شود. پنجره هاي مشرف به همسايه در حياط خلوت ها از کف طبقه اول به بعد از 7/1 نصف شود.
پله فرار و آسانسور
در ساختمانهاي داراي پيلوت و چهارطبقه روي پيلوت به آسانسور و پله فرار نياز نيست. در ساختمانهاي 5 طبقه چنانچه طبقه 4 و 5 بصورت دوبلکس باشد به آسانسور و پله فرار نياز نيست. در ساختمانهاي بيش از 5 طبقه پله فرار و آسانسور الزامي است.
پخی
ميزان پخي در گذرگاه هاي اصلي برابر يک دهم مجموع دو عرض گذرگاه متقاطع است. ميزان پخي در پلاکهاي مجاور گذرگاه هاي با عرض ده متر و کمتر به گذرگاه هاي بيش از ده متر، دو متر است. محل تقاطع خيابان فرعي به اصلي ميزان پخي دو دهم عرض خيابان فرعي.
ضوابط ساختمانی مجتمع های مسکونی
1: سطح کل زيربناي مجموع واحدهاي مسکوني حداکثر معادل 120% نسبت به سطح زمين مجاز مي باشد.
2: سرانه زمين ناخالص به ازاي هر واحد مسکوني حداقل معادل 100 مترمربع مي باشد.
3: مساحت کوچکترين واحد مسکوني نبايد از 80 مترمربع کمتر باشد.
4: حداکثر سطح اشغال مجاز در همکف معادل 35% سطح کل زمين مي باشد. سطوح زيربناي نگهباني، گلخانه، دوش و رختکن و سرويس هاي بهداشتي و استخر و فضاي سرپوشيده تفريحي کودکان مسئول محدوده فوق نمي شود.
5: احداث محل پارک اتومبيل به تعداد معادل حداقل 75% نسبت به تعداد واحدهاي مسکوني الزامي است.
6: حداقل سطح خالص پارکينگ به ازاي هر اتومبيل 5/12 مترمربع مي باشد.
7: حداقل عرض معابر دسترسي به محل هاي پارک 5/5 متر رعايت گردد.
8: مجموع سطوح تحت اشغال زيربناي ساختمانهاي مسکوني در همکف به اضافه سطح اشغال مسيرهاي اتومبيل رو و پارکينگ ها در شرايطي که پارکينگ ها در محوطه روباز پيش بيني مي شود نبايد از 60 درصد سطح کل زمين بيشتر باشد.
سقف: ايزوله كردن كف آشپزخانه به خاطر شرايط خاص آن الزامي است. مي توان براي ايجاد عايق رطوبتي از دو شيوه قير گوني و ايزولاسيون، ايزوگام استفاده كرد. در شيوه قير گوني براي اطمينان بيشتر از دويا سه لايه قير گوني استفاده مي شود. ايزوگام لايه اي ظريف، بدون چين و چروك واطمينان بخشي است كه با استفاده از حرارت چسبانده مي شود. مي توان كف آشپزخانه را با سنگ، سراميك و كف پوش هاي پلاستيكي مفروش كرد، البته گاهي اوقات درز هاي بين سنگ و سراميك محل تجمع مواد غير بهداشتي مي شود. مي توان براي عدم تجمع آلودگي ها در بين درزها از سنگ و سراميك با ابعاد بزرگ استفاده كرد. اصولاً سنگها بر اساس جلوه وكارآرايي داراي قيمت هاي متفاوتي هستند. سنگ گوهره پر مصرف ترين سنگ در صنعت ساختمان سازي است اما اين سنگ جاذب آب است و ايجاد گرد و غبار مي كند. در سقف آشپزخانه بايد از مصالحي كه جاذب رطوبت نبوده و قابل شستشو باشند استفاده كرد. رنگ آميزي سقف آشپزخانه بوسيله رنگهاي روغني براق صورت مي گيرد.
دیوار: براي ايمن شدن ديوار ها در برابر رطوبت عايق رطوبتی كف را تا 80 سانتي متر از ديوار ها بالا مي آورند. در ديوار پشت كابينت ها از رنگ كاشی و سنگ ارزان استفاده می شود. به علت متغير بودن جاي يخچال، اجاق گاز، و غيره ديوار پشت آنها را با كاشی مرغوب می پوشانند. بهتر است در آشپزخانه از رنگ روغنی براق استفاده شود.
سرمایش و گرمایش: حرارت و برودت در آشپزخانه اهميت زيادي دارد. در بعضي از اقليم ها ممكن است فضای آشپزخانه به شوفاژ یا منبع حرارتی ديگری كه از انرژی برق تغذيه مي شود نياز داشته باشد و يا برعكس به سرمايش نياز داشته باشد.
مقررات ویژه لوله کشی گاز ساختمان
پنجره: پنجره جهت عبور و مرور نور و هوا تعبيرمي شود. لذا پنجره از ملزومات آشپزخانه است و طول استانداردآن نبايد كمتر از دو متر باشد. براي تخليه هواي داخل آشپزخانه از هواكش استفاده مي كنند. هواكش ها به اشكال مختلف و در فضاهاي مختلف بكار مي روند. براي استفاده بهتر از هواكش ها، در بسياري از مسير هاي عبور هوا لوله هاي دودكش قرار مي دهند و بعد از آن هواكش را نصب مي كنند كه هوا را به طور مستقيم به بالاترين سطح ساختمان برساند.
درب ورودی: آشپزخانه در صورتي كه OPEN نباشد داراي درب است (که امروزه تقریبا منسوخ شده). شكل كلی درب آشپزخانه بايد دارای سطحی صاف ورنگی براق باشد. اصولاً فضاي آشپزخانه نبايد داراي پرز يا اختلاف سطحي خاص باشد كه نتوان براحتي آن را تميز كرد.
كابينت و ابعاد آن: از جمله وسايل موجود در آشپزخانه، كابينت با معيار استاندارد است. به دليل چيدمان خيلي جالب و يكنواختي كه كابينت ميتواند داشته باشد وسايل شخصي، لباسشويي و غيره را داخل كابينت قرار ميدهند .كابينت به دو صورت فلزي و چوبي وجود دارد. بدليل جلوگيري از زنگ زدگي و پوسيدگي همچنين به منظورايجاد استحكام بيشتر درساخت بدنه كابينت هاي فلزی و چوبی از فلزات رنگی و صفحات مرغوب چوبی استفاده می كنند. به منظور تسلط مصرف كننده بر قفسه هاعمق بخش ديواری كابينت 60 تا 50 و عمق بخش زمینی تا 30 سانتي متر است .
ـ يخچال: در آشپزخانه يخچال، فريزر و يخچال فريزر پهلوي هم وجود دارند كه نوع اخير به برق و شبكه آب خانه وصل مي شود. براي سهولت در انجام كار بهتر است يخچال چند در داشته باشد.
اتاق پذيرايی
در خانه هاي بزرگ اصولاً جالبترين و مناسبترين فضاي ساختمان را به اين مكان اختصاص مي دهند. بهترين وسايل و ظروف منزل برای پذيرايی ازميهمانان در اين فضا استفاده می شود. تزيين چيدمان اين اتاق بايدبه گونه ای باشد كه انگيزه و شور و شوقی براي گفتگو ايجاد نمايد. نوع و فرم ظروف و وسايل مورد استفاده در اتاق پذيرايی تأثير زيادی در ايجاد ارتباط و مراوده بين افراد دارد.
نور اتاق پذيرايی: وجود نورطبيعي (پنجره) در محيط پذيرايي ازاهميت زيادي برخوردار است. معمولاً زيباترين پنجره و منظره در ساختمان به اتاق پذيرايي اختصاص داده مي شود. استفاده ازانواع نورهاي مصنوعي و پرده هاي مختلف نقش مؤثري در زيبايي اين فضا دارد ارتباط اتاق پذيرايي با قسمتهاي ديگرخانه فضاي پذيرايي در ارتباط نزديك با غذا خوري و ورودي بوده و با اتاق خواب و آشپزخانه ارتباط غير مستقيم دارد.
كف پوش اتاق پذيرايی: از آنجايي كه معمولاً مهمانان با كفش وارد اتاق پذيرايي مي شوند بهتر است كف پذيرايي به دليل رعايت مسائل بهداشتي از سنگ يا سراميك باشداستفاده از پاركت در فضاي پذيرايي به دليل مقاومت كم آن و جذب گردو غبار مناسب نيست. سنگ و سراميك مورد استفاده در كف پذيرايي علاوه بر بزرگ بودن، بايد داراي رنگ هاي روشن باشندتا درز بين آنهامحل تجمع ميكروب و آلودگي نشود.
تزیین فضای پذيرايی: استفاده از گل و گياه در تزيين اين فضا بسيار اهميت دارد. وسايل گرمازا و سرمازاي مورد استفاده در اين فضابايد از زيبايي لازم برخوردار باشند يا در پوششي از زيبايي قرار بگيرند. مبلمان مورد استفاده در پذيرايي بايد نفيس و باارزش باشد و احتياجي به تعويض كوتاه مدت نداشته باشد. چيدمان زاويه داريا مستقيم مبلمان ونيز رنگ آميزي ملايم و مناسب در كاهش و افزايش وسعت اين فضا تأثير زيادي دارد. معمولاً در فضاي پذيرايي، مطالعه صورت نمي گيرد و از كتابخانه صرفاً براي تزيين فضاي اتاق استفاده مي شود.
اتاق نشيمن
اتاق نشيمن محل تجمع افراد خانواده است و بيشترين اوقات افراد خانواده در اين فضا مي گذرد. ميز و صندلي بايد در اين فضا بر خلاف ديگر فضاهاي خانه مثل آشپزخانه بسيار راحت باشد. اتاق نشيمن بهترين فضا براي ادامه فعاليتهاي روزمره بخصوص انجام تكاليف كودكان مي باشد. شناخت دقيق فضاي اتاق نشيمن باعث مي شود وسايل و امكانات مورد نياز براي اين مكان را به صورت مطلوبي فراهم كنيم فضاي نشيمن گاهي مي تواند محل حضور مهمانان باشد. بهتر است كه ارتباط اتاق نشيمن با ورودي غير مستقيم و با غذا خوري و اتاق خواب مستقيم باشد. فضاي نشيمن رامي توان بوسيله پارتيشن از فضاهاي ديگرخانه جدا كرد. در هنگام تزيين و چيدمان اتاق نشيمن بايد دقت نمود كه آرامش و تنوع در فضا حاكم شود. تزيين وسايل موجود در اين فضا بايد طوري صورت بگيرد كه مانع عبور و مرور افراد نشود. معمولاً محل قرار گرفتن كتابخانه در اتاق نشيمن است.
نور: جهت تابش نور در فضاي اتاق نشيمن اهميت بسيار زيادي دارد و بايد بر خلاف حركت دست باشد. همچنين استفاده از نور طبيعي در اتاق نشيمن (پنجره و پرده) در اين فضا مسئله مهمي است. بهتر است در فضاي نشيمن از نور هاي متمركز استفاده نشود. استفاده از نور هاي مخفي در ايجاد آرامش اين فضا مناسب تر است.
كف فضاي نشيمن: كف اتاق نشيمن با سنگ، سراميك و يا پاركت فرش مي شود. نبايد محل قرار گرفتن وسايل صوتي و تصويري مثل تلويزيون در مقابل پنجره و يا پشت به آن باشد.
وسايل گرمازا: وجود كانال كولر در اتاق نشيمن علاوه بر اشغال فضاي زياد باعث ايجاد سطوح مختلف مي شود. اين مسئله را مي توان با كاربرد نور ورنگ در تزيين فضا خنثي كرد. در اتاق نشيمن وسايل گرمازا (بخاري و يا شوفاژ) بايد نزديك پنجره باشند. براي ايجاد تنوع در فضاي اتاق نشيمن مي توانيم از وسايل ساده و قابل تعويض مانندپارچه استفاده كنيم. همچنين مي توانيم براي تزئين از وسايل تزييني و عكس هاي خانوادگي استفاده كنيم. با استفاده از گل و گياه در كنار پنجره مي توانيم ارتباط زيبايي بين محيط داخل و خارج خانه ايجادنماييم. بهتر است در هنگام مطالعه بجاي استفاده از نورهاي سقفي از چراغ مطالعه استفاده شود
اتاق خواب کودک
معمولًا چگونگي تزيين اتاق كودک و چيدمان وسايل در آن، به عنوان يكي از دل مشغولي ها و سرگرمي هاي خانم خانه قرار مي گيرد و عرصه بسيار جالبي براي خواستهاي عاطفي خانواده مي باشد. مهمترين نكته ای كه بايد براي ايجاد آرامش در اتاق كودک در نظر گرفته شود اين است كه همان طور كه كودك به تدريج رشد مي كند، بايد وسايل اتاقش نيز انعطاف لازم با اين رشد را داشته باشند. قبلاً گفته بوديم كه قد انسان را به طور متوسط 170 سانتي متر در نظر مي گيرند اما انساني كه ما در اينجابا او سر و كار داريم دراين مقوله نمي گنجد و بايد اين استاندارد را در مورد او فراموش كنيم. قد كودك تقريباً هر روز و هر هفته رشد مي كند. بنا براين بايد وسايلي كه براي او تهيه مي كنيم انعطاف لازم را داشته باشند. اشتباهي كه گاهي بعضي از خانوادها مرتكب مي شوند اين است كه بر اساس سليقه و علايق خود وسايلي را تهيه مي كنند كه فقط براي مدت كوتاهي قابل استفاده است و يا اينكه كودك را مجبور به استفاده از وسايلي مي كنند كه با ابعاد فيزيكي او تناسبي ندارد. اما بايد دقت شود كه وسايل مورد استفاده كودك در شكل گيري شخصيت و تربيت او تأثير به سزايي دارند و بايد در انتخاب آنها دقت فراواني مبذول شود. به طور كلي فرم و اندازه اتاق بچه بايد بسته به استفاده كننده ء آن قابل انعطاف باشد. معمولاً مشكل اصلي خانواده ها اين است كه اتاق بچه مطابق با سليقه پدر و مادر آماده مي شود. استفاده از رنگهاي متضاد در اتاق كودك ممكن است در بعضي از حالات براي او خيلي جالب باشد اما در مواقع ديگركودك نياز به رنگهاي آرام بخش دارد. دانستن و رعايت اين مسايل مستلزم آن است كه مادران آموزشهاي لازم در اين زمينه را ديده و با شخصيت و روحيات كودك خود در سنين مختلف آشنا شوند .
دماي اتاق كودک: از مسائل مهم ديگر در اتاق كودك تعيين ميزان سرما و گرماي اين اتاق است. گاهي ديده شده است كه وقتي پدرو مادر شخصاً احساس سرما و يا گرما مي كنند تصور مي كنند كه كودك هم همين احساس را دارد. در صورتي كه شايد اين موضوع در موردكودك صدق نكند. ميزان گرما و سرماي اتاق بچه بايد متناسب با وضعيت جسمي خود كودك تنظيم شود .
خصوصيات كلی اتاق كودک: اصولاً بهتر است محل استقرار اتاق كودك در نماي جنوبي ساختمان باشد تا از نور خورشيد بر خوردار گردد. وسايل گرمازا در اتاق كودك نبايد به هيچ وجه در دسترس او قرار داشته باشند ميز كار، ميزبازي، وسايل بازي و تخت خواب كودك بايد از مواد و وسايل طبيعي تهيه شده باشند نه ازوسايل مصنوعي، زيرا بچه هابه طور مداوم در تماس مستقيم با اين وسايل هستند. اصولا ً بچه ها خيلي زياد عرق مي كنند وگاهي براي مدت طولاني تن برهنه خود را به وسايل مي چسبانند. گفته مي شود بيماريهاي سرطاني گاهي در اثر ارتباط تن برهنه كودك با وسايل و امكانات پلاستيكي و ايجاد تعريق بين آنها شكل مي گيرد كه ممكن است سالها بعدبروز كند. بهترين جنس براي وسايل كودك، وسايل چوبي هستند. رنگ و فرم وسايلي كه بچه ها از آنها استفاده مي كنند در تعيين و شكل گيري شخصيت آنها نقش مهمي دارد. با توجه به تفاوت سليقه دختران و پسران رنگ و فرم مورد استفاده براي كودكان دختر و پسر نيز تفاوت مي كند. دختران بيشتر به رنگهاي صورتي و ليمويي وپسران به رنگ هاي آبي روشن و خاكستري علاقمند مي باشند. در كنار اين رنگها معمولاً كودكان از ديدن رنگهاي متضاد نيز خوشحال مي شوند و به سمت آنها جذب مي شوند. اما از آنجا كه هر كودكي قيافه و خصوصيات خاص خود را دارد علايق و سليقه هاي آنها نيز متفاوت است. نبايدبه اشتباه تصور شود كه علايق كودكان با يكديگر و يا با علايق ما مشترك است. در نظر گرفتن تنوع وسايل و امكانات در اتاق كودك به دليل استفاده طولاني مدت از اهميت بسياري برخورداراست .كودكان به نقاشي و حجم سازي بسيار علاقمند مي باشند و دوست دارند وسايلي را كه در اختيار دارند رنگي كنند، مثل نقاشي كردن روي ديوارهاي اتاقشان.گاهي اين مسئله باعث ايجاد اضطراب و نگراني در خانوده ها مي شود. اما بايد دقت نمود كه كودكان را از انجام اين كار نهي نكنيم. و فضاي لازم را براي انجام اين كار براي او فراهم كنيم. به طور كلي آشنايي با روانشناسي كودكان و چگونگي تزيين اتاق آنان مسئله بسيار مهمي است به طوري كه شايد بتوان گفت ارتباط بسيار زيادي بين تزيين اتاق كودك و اصلاح جامعه وجود دارد.پ
اتاق غذا خوری
غذا خوری محل امتحان فعاليت كدبانوی خانه است. كدبانوی خانه در اين فضا عشق و علاقه خود را بكار مي بندد تا فضاي مناسبي براي اعضاي خانواده فراهم كند. فضاي غذاخوري بايد علاوه برداشتن ارتباط مستقيم با آشپزخانه دسترسي آسان و مستقلي با اتاق نشيمن و پذيرايي داشته باشد.
طراحی فضای غذاخوری: براي طراحي مطلوب فضاي غذا خوري بايدابتدا از اين فضا و عملكردهاي آن شناخت كافي پيدا كرد. بهتر است هنگام صرف غذا در شب، نورموجود فقط روي ميز غذاخوري تابيده شود. استفاده از رنگهاي لطيف و ملايم در سطوح بزرگ به زيبايي فضا كمك مي كند.معمولاًميز غذاخوري نسبت به تعداد مصرف كنندگان به صورت دايره، مستطيل و مربع طراحي مي شود. ميز و صندلي اين فضا بايد فقط مخصوص استفاده در اين فضا باشد. توصيه مي شود،براي غذا خوري از مبلمان چوبي استفاده شود .
سرویس بهداشتی
بدليل مصرف زياد آب در توالت مسئله ايزولاسيون در آن از اهميت زيادي برخوردار است. براي مفروش كردن ديوارهاي توالت، توصيه مي شود از كاشيهاي بزرگ استفاده شود، چون اين كاشيها داراي درزهاي كمتري هستند.
تهويه مطلوب: نور و تهويه مطلوب در ساختمان دستشويی اهميت فراواني دارد. بدليل رعايت مسائل بهداشتي، الزاماً بايد در توالت از رنگهاي روشن استفاده شود. زيرا كه رنگ هاي روشن لكه ها را بهتر نشان مي دهند. هدايت هواي داخل دستشويي به طرف بالا ترين بخش ساختمان از ضروريات است، بايد در ساختمان يك كانال يا لوله تهويه جداگانه براي توالت وجود داشته باشد.
كاسه توالت: بهتر است كه در توالت از كاسه توالت مستطيلي شكل و گود استفاده شود. براي استعمال اين نوع كاسه بايد وسعت فضاي ساختمان تؤالت مد نظر قرار بگيرد .
تخليه توالت: از مسائل ديگري كه بايد در توالت مد نظر قرار بگيرد سوراخ تخليه و نحوه قرار گرفتن آن است. تخليه ساختمان توالت با استفاده از فلاش تانك صورت مي گيرد. فلاش تانك مي تواند از دو جنس پلاستيكي يا فلزي بوده و در حجم هاي چهار، شش و يا دوازده ليتري باشد، در صورت نبودن فلاش تانك مي توان از شير تخليه يا فلاش استفاده كرد. وجود سيفون در انتهاي توالت به جهت جلوگيري از انتشار بوي نامطبوع بسيار اهميت دارد. چنانچه ساكنان منزل به دلايل پزشكی به جای آب از دستمال كاغذی استفاده مي كنند ، جاي دستمال بايد طوري قرار بگيرد كه در معرض ترشح آب نباشد
رنگ تجهيزات توالت: تمام وسايل داخل توالت از جمله كاشي، فلاش تانك، شيرآلات و حتي سطل زباله بايد بدليل رعايت مسائل بهداشتي رنگ روشن داشته باشند.
محل استقرار توالت: محل استقرار توالت ايراني و فرهنگي در شمال و جنوب ساختمان نيست. اين مسئله علاوه بر داشتن دلايل مذهبي به علل گوناگوني مثل نحوه گردش كره زمين، وزش باد وجريان آب و هوا انجام نمي شود. اصولاً در فضاي توالت ازوسايل گرمازا استفاده نمي شود، زيرا اين فضا بايد خنك باشد.
حمام
بررسي استفاده از حمام در منازل نشان مي دهد كه ايراني ها در گذشته بسيار پيشتر از كشورهاي پيشرفته فعلي از آن استفاده مي كردند. حمام بايد در ارتباط نزديك با اتاق خواب بوده و يا از طريق درب مجزا با اتاق خواب ارتباط داشته باشد. درب حمام بايد به دليل ترشح فراوان آب، از جنس مناسب و ضد رطوبت باشد. مسئله ايزولاسيون در قسمت كف حمام از اهميت فراواني برخوردار بوده و بايد دقت زيادي نسبت به آن مبذول گردد. اصولاً سقف حمام بايد كوتاه باشد. براي اين منظور معمولاً از سقف كاذب استفاده مي شود. كوتاه بودن سقف حمام به دو دليل لازم و ضروري است. اول اينكه گرم كردن حمام آسان باشد. دوم اينكه چون معمولاً در طبقات بالاي ساختمان، روي حمام پاييني، حمام ديگري جايگذاري شده و لوله ها از سقف آن عبور مي كنند، سقف كاذب باعث پوشش اين منظره مي شود. به عبارت ديگرسقف كاذب باعث پوشش لوله هاي مربوط به طبقه بالا شده و در هنگام خرابي و پوسيدگي آنها بسيار كارآمد است وجود نورو پنجره در حمام، به دليل انجام عمل تهويه و خروج بخار و … يكي از ملزومات مهم حمام مي باشد. حمام بر عكس توالت نياز به وسايل گرمازا دارد. همچنين در ساخت تأسيسات و لوله كشي حمام بايد دقت بسيارزيادي صورت گيرد. به عنوان مثال استفاده از لوله هاي روكار، ضمن جالب نبودن باعث عدم رعايت مسايل بهداشتي نيز مي شود.
دوش: يكي از ملزومات حمام دوش آب سرد و گرم است كه در اشكال مختلف وجود دارد. دوش ساده داراي علم است كه در آن آب بصورت موضعي، قابل استفاده نيست. براي تسهيل اين مشكل، دوش تلفني ساخته شده كه در آن علاوه بر قابل مصرف بودن آب بصورت علم، براي شستشوي مناطق مختلف بدن يا حمام نيز بكار مي رود، ميزان ارتفاع، فاصله و محل قرارگرفتن صابون و شامپواز دوش اهميت زيادي دارد .
وان: وان شامل دو قسمت سر ريز و زير آب (محل خروج آب) مي باشد. زيرآب قسمتي در ته وان است كه محل خروج آب مي باشد. سرريز سوراخي نزديك به لبه بالاي وان مي باشد. وان در اشكال و اندازه هاي مختلف ساخته شده است. جنس وان معمولاً از چوب، فلز (چدن) و پلاستيك است. بهترين نوع وان، نوع فلزي آن مي باشد كه البته اين نوع، علاوه بر گران بودن، در مقابل سرما و گرما نيز انعطاف ندارد. نوع پلاستيكي آن زنگ نمي زند، اما عيب آن اين است كه چون آب بندي در اطراف آن صورت نمي گيرد، معمولاً با مقاومت كم پلاستيك و تحرك مصرف كننده از نظر ريزش آب مشكل بوجود مي آيد. ميزان آب درون وان توسط وسيله اي بنام شناور كنترل مي شود.
توالت فرنگی: در حمام معمولاً توالت فرنگي نيز وجوددارد، در قسمت بالاي سيفون اين وسيله، مقدار زيادي آب جمع مي شود كه عايق بسيار خوبي براي سرايت نكردن بو به داخل حمام مي باشد.
آسانسور
دستگاهی است دائمی که برای جا به جایی اشخاص یا کالا، بین طبقات ساختمان بوده و در طبقات مشخصی عمل می نماید، دارای کابینی است که ساختار، ابعاد و تجهیزات آن به اشخاص به سهولت اجازه استفاده می دهد و میان ریلهای منصوبه عمودی با حداکثر انحراف 15 درجه حرکت می کند آسانسور وسیله نقلیه عمومی دائمی است که بین ترازهای از قبل تعریف شده حرکتمی کند آسانسور تنها وسیله رفت و آمد ترافیکی است که مورد استفاده تمامی گروه سنی قرار می گیرد و عمومی ترین وسیله جابجایی عمودی در جهان است آسانسور وسیله نقلیه ای است که کنترل آن به یک سیستم سپرده شده فرمان دادن به آن به اختیار مسافر است، اما ایستادن آن در محل مقرر به توسط سیستم است. آسانسور در داخل محیطی نصب می شود که از سه قسمت تشکیل شده است:
نکات ایمنی در استفاده از آسانسور
بخش های مختلف سیستم آسانسور
1: موتورخانه: برای برقراری موتور و گیربکس و تابلو کنترل آسانسور و تابلو برق
2: چاه آسانسور: برای نصب درها، ریلها و همچنین محلی برای حرکت کابین و وزنه
3: چاهک: در پایین ترین قسمت چاه آسانسور، برای ضربه گیرها و بافرهاموتور گیربکس بعنوان قلب آسانسور و تابلو کنترل بعنوان مغز آسانسور عمل می نماید .
انواع آسانسور نیز به شرح زیر است
آسانسور حمل بار و مسافر: آسانسورری است که برای حمل ونقل کالا طراحی شده است و معمولا عمل حمل ونقل بهمراه افراد صورت می گیرد .
آسانسور خودرو بر ساختمان های خصوصی: آسانسوری که اتاقک آن ابعاد مناسبی برای جابجایی خودروهای سواری داشته و طراحی آن امکان این جابجایی را می دهد ریل راهنما
اجزایی صلب هستند که برای هدایت کابین و یا وزنه تعادل تعبیه می شود.
آسانسور خدماتی: آسانسوری است دائمی که برای جابجایی کالا بین طبقات ساختمان می باشد و در طبقات مشخصی عمل می کند، دارای کابینی است که ابعاد آن به اشخاص اجازه استفاده را نمی دهد و در میان ریلهای منصوبه عمودی و با حداکثر 15 درجه انحراف، حرکت می کند. ابعادی که کابین را برای افراد غیر قابل استفاده می کند، نباید از مقادیر زیر بیشتر شود:
الف- مساحت کف کابین 00/1 متر مربع
ب- عمق 00/1 متر
ج - ارتفاع
دیگر پارامتر های فنی آسانسور عبارتند از :
الف ) ارتفاع مسیر ( بالا رفتن کابین ) تعداد و محل توقف ها
ب ) ابعاد چاه آسانسور، کابین و موتورخانه
پ ) ولتاز برق اصلی، تعداد استارت آسانسور در ساعت و فاکتوربار
ت ) سیستم کنترلآسانسور
ث ) سیستم درب های آسانسور و ورود و خروج و نوع کنترل
ج ) تعداد آسانسورهای و مکان آنها در ساختمان
چ )شرایط محیط کار کرد
قطعات اصلی آسانسورهای الکتریکی عبارتند از:
الف ) وسایل تعلیق کابین و وزنه تعادل که می تواند سیم بکسل فولادی و یا زنجیر باشد.
ب ) وسیله رانش که محرک آسانسور است و شامل:
- موتور الکتریکی
- گیربکس
- ترمز
- فلکه کششی و یا دنده زنجیر
- شاسی ماشین – کوپلینگها ، محورها ، یاتاقانها
پ ) کابین که مسافرین و یا بار را حمل می کند ، شامل یوک، که چهارچوبی فلزی است و کابین ازطریق آن به سیستم تعلیق متصل می شود، کف کابین که بار را نگهداری می کند و بدنه کابین به کف متصل است. قطعات دیگر عبارتند از:
- سیم تعلیق
- راهنماها که باعث هدایت کابین در مسیر حرکت خود می شود
- درب کابین و محرک درب
ت )وزنه تعادل که برای جبران وزن کابین و قسمتی از ظرفیت بکار می رود
ث ) چاه آسانسور
این فضا قسمتی یا تماما پوشیده است و از کف چاله تا سقف ( کف موتورخانه ) ادامه دارد در این فضا کابین و وزنه تعادل حرکت می کنند و شامل ریلهای راهنما برای کابین و وزنه تعادل و درهای طبقات و ضربه گیر در کف چاه می باشد .
ج ) سیستم ایمنی
یک وسیله مکانیکی است که در صورت بروز هر گونه خرابی، یا شل شدن سیم بکسل زنجیر تعلیق وسیله توقف و نگاه داشتن کابین و یا وزنه تعادل در روی ریل راهنما می باشد و اگر سرعت کابین در جهت پائین رفتن از مقدار مشخص شده ای تجاوز کند این مکانیزم عمل می نماید، عملکرد این مکانیزم توسط گاورنر که معمولا در موتور خانه است شروع می شود.
چ ) ضربه گیرها
کابین یا وزنه از حدود تعیین شده در چاهک گذشته و امکان برخورد با کف چاهک پیش آید این وسیله از برخورد خشن جلوگیری می نماید. ضربه گیر ممکن است از جنس پلی اورتان، فنر یا نوع روغنی انتخاب شود که بستگی به سرعت اسمی داشته و طوری طراحی می شود تا انرژی جنبشی کابین یا وزنه تعادل را جذب کرده نوع فنری و یا مستهلک نماید.
ح ) تجهیزات الکتریکی
که شامل امکانات ایمنی و روشنایی نیز می گردد
ضوابط شهرداری و نکات مهم در طراحی ساختمان
- قرارگیری یک پارکینگ حداقل دهانه ۲٫۵ متر
- قرارگیری دو پارکینگ کنار هم حداقل دهانه ۴٫۵ متر
- قرارگیری سه پارکینگ کنار هم حداقل دهانه ۷ متر
- طول مورد نیاز جهت پارکینگ ۵ متر
- حداقل فضای یک پارکینگ ۲٫۵*۵ متر
- شعاع گردش یا طول مورد نظر جهت مانور ۵ متر
- حداقل عرض در ورودی پارکینگ ۳ متر
- عرض رمپ یک طرفه ۳ متر و دوطرفه ۶ متر
- عرض رمپ قوسی یک طرفه ۳٫۶۵ متر و دوطرفه ۷ متر
- شعاع داخلی مسیر گردش در کلیه پارکینگ ها ۴٫۵۷ متر است
- شیب رمپ پارکینگ ۱۵ درصد
- هر واحد بالای ۱۰۰ متر در طبقه اول و دوم به یک پارکینگ نیاز دارد
- واحد مسکونی کوچکتر از ۱۵۰ متر یک پارکینگ -۱۵۰ تا ۲۰۰ متر ۱٫۵ پارکینگ – بیش از ۲۰۰ متر دو پارکینگ همچنین درصورتی که تعداد واحد فرد باشد یک واحد از پارکینگ معاف است
- حداکثر ارتفاع مفید واحد مسکونی ۲٫۹۰ متر
- حداکثر ارتفاع پارکینگ ۲٫۲۰ متر
- حداکثر ارتفاع مفید پیلوت ۲٫۴۰ متر
- حداکثر ارتفاع زیرزمین ۲٫۲۰ متر
- حداکثر ارتفاع مفید واحد تجاری ۴٫۵۰ متر
- حداقل ارتفاع مفید ورودی پارکینگ ۱٫۸۰ متر
- ارتفاع مفید خرپشته ۲٫۲۰ متر
- ارتفاع نورگیری در زیرزمین حداکثر ۹۰ سانتی متر
- حداقل سطح پنجره نباید از یک پنجم سطح فضا کمتر باشد
- حداقل عرض حیات خلوت اگر سرتاسری باشد ۲ متر و اگر سرتاسری نباشد ۳ متر
- احداث پیش آمدگی یا بالکن در گذر ۱۲ تا ۲۰ متر ۸۰ سانتی متر و در گذر بالای ۲۰ متر ۱۲۰ سانتی متر مجاز است.
- ارتفای این پیش آمدگی از زیر آن تا روی خیابان ۳٫۵۰ مترحداقل عرض آشپزخانه و اتاق خواب ۲٫۵۰ متر – نشیمن ۳٫۰۰ متر – پاگرد ۱٫۲۰ متر
- نورگیری آشپزخانه و پذیرایی از یک پنجره به شرطی مجاز می باشد که طول نورگیری کمتر از ۸ متر باشد
- ابعاد نورگیر برای اتاق خواب و پذیرایی ۳*۴ متر و برای آشپزخانه ۲*۳ متر می باشد
- ابعاد مفید آسانسور ۲*۱٫۶۰ متر
- حداقل ارتفاع چاله آسانسور ۱٫۵۰ متر
