ضرورت حل مسئله بحران آتش سوزی در کشور
آتش سوزی همواره از عواملی بوده است که خسارت های بسیاری به انسان وارد آورده است، از آتش سوزی های مهیب لندن در سال 1666، مسکو در سال 1756، آتش سوزی شهر لس آنجلس در سال 1992، تا آخرین آتش سوزی گسترده، در سال 2002 که طی آن، کتابخانه ملی عراق که گنجینه عظیم آثار مکتوب تمدن بین النهرین به شمار می آمد، در آتش سوخت و آسیب عمده ای دید. در کشور ما نیز آتش سوزی ها همواره خسارت های بسیاری به بار آورده است؛ که به عنوان نمونه می توان به حادثه اخیر آتش سوزی ساختمان پلاسکو اشاره کرد. اهمیت و ضرورت این موضوع زمانی بیشتر می شود که در اکثر طرح ها و برنامه هایی که در مراکز تصمیم گیری در زمینه ایمنی و پیشگیری از حریق صورت میگیرد، جای خالی مقوله های مهمی چون آموزش و مشارکت شهروندان و تلاش در جهت بالا بردن سطح فرهنگ ایمنی در بین اقشار مختلف جامعه به خوبی احساس می شود.
نمونه این ضعف فرهنگی در حادثه اخیر کاملا هویدا بود، تجمع کنندگان در محل حادثه جزیی از کل جامعه ما (مشت نمونه خروار) و مثالی بارز از چند رفتار کم کم نهادینه شده در بین ما بود. این پدیده فراگیر در جامعه را همه روزه درگوشه و کنار شهرها که رفتار فرهنگی نا صحیح است مشاهده میکنیم و با آن روبه رو هستیم، که متاسفانه و متاسفانه در برخورد با حادثه تلخ ساختمان پلاسکو نمود جهانی پیدا کرد. درست زمانی که تلاشها برای کمک به مصدومین به خاطر ازدحام جمعیت به وقفه افتاد، متوجه این رفتار ناصحیح و نهادینه شده در جامعه شدیم. ضعف فرهنگ ایمنی شهروندان ، لزوم یک برنامه جامع و مدون در مورد آموزش عمومی را مطرح می سازد.
ضعف در سیستم مدیریت شهری در این گونه بحران ها روی دیگر سکه است. متاسفانه ساختمان‌هاي شهرها همچنان توسط افراد فاقد صلاحيت ساخته مي‌شود كه هيچ نهاد و ارگاني هم پاسخگوي وضعيت اسفبار ساختمان‌سازي در كلان‌شهرها نيست، به طوري كه حدود سه هزار ساختمان در محدوده پلاسكو و مركز شهر تهران وجود دارد كه اگر آتش‌سوزي اتفاق افتد بدون شك شاهد فجايع وخيم‌تر از حادثه آتش سوزي ساختمان پلاسكو خواهيم بود و اين امر تنها ضعف در مديريت شهري را نشان مي‌دهد. سرعت اجرا در سازه‌هاي فلزي بسيار بالاست، اما توان مقابله اين سازه‌ها در برابر حرارت و آتش بسيار پايين است. البته در اين چند سال اخير سازه‌هاي فلزي ساختمان‌هاي شش طبقه به بالا عايق‌بندي مي‌شوند، اما اين عايق‌بندي‌ها تنها زمان را برابر ذوب شدن افزايش مي‌دهد به عبارت ساده‌تر زماني كه درجه حرارت فرآيند آتش سوزي از 700 درجه سانتي‌گراد عبور كند، سازه آهني شروع به ذوب شدن كرده و ساختمان، مقاومت خود را در برابر حرارت از دست مي‌دهد كه در نهايت پس از گذشت 3 تا 4 ساعت، عدم مهار آتش باعث فروريختن ساختمان خواهد شد.
اين شرايط درخصوص برج‌هاي دوقلوي نيويورك هم پيش آمد به طوري كه بعد از آتش‌سوزي در آن ناحيه كه ساعت‌ها ادامه پيدا كرد،ساختمان فروريخت. آتش سوزي در ساختمان‌هاي بيش از 10 طبقه به اين صورت است كه با وزني كه ايجاد شده و ضربه‌اي كه طبقه به طبقه تا انتها مي‌زند، باعث فروريختن ساختمان خواهد شد و زماني كه سقف‌ها روي هم فرو مي‌ريزد، فروريختن ساختمان حالت انفجاري پيدا مي‌كند، البته گفته شده كه مخازن گازوييل در برخي طبقات بوده كه سازمان نظام مهندسي بايد تحليل درستي در اين زمينه ارائه دهد. به طوركلي ضعف در سيستم مديريت شهري بيداد مي‌كند، ساختمان‌سازي يك صنعت محسوب مي‌شود، اما متاسفانه هنوز كشور به سمت ساختمان‌سازي حرفه‌اي گامي برنداشته است به طوري كه ايمني و استانداردهاي لازم در زمان ساخت رعايت نمي‌شود.عمر ساختمان در بيشتر كشورهاي دنيا حدود 100 سال است، اما در ايران 30 ساله است و چنانچه هر يك سال به اين عمر 30 ساله ساختمان‌هاي كشور افزوده شود، بيش از دو هزار ميليارد تومان به اقتصاد كشور كمك شده است. شهرداري ها و ضعف سیستم مدیریتی آن ها نیز مزید بر علت اند. به عنوان مثال در حادثه پلاسکو، طبق قانون، اگر شهرداري خطري را در واحد ساختماني احساس كرد بايد بلافاصله كار را تعطيل كرده و نسبت به ايمن‌سازي اقدام كند به طوري كه حتي اگر مالك خود اقدام به ايمن‌سازي نكند، شهرداري بايد با هزينه خود اقدام به ايمن‌سازي كند و در اين راستا ضامن سلامتي شهروندان باشد.
درس هایی از دیگر کشورها
یک نمونه از شهرهایی که در این مورد پیشرفت های زیادی حاصل کرده است، شهر کیپ تاون در آفریقای جنوبی می باشد. این شهر 3 میلیون نفر جمعیت داشته و با شبه جزیره پنینسولا هم مرز است. منطقه پنینسولا در جنوب استان کیپ غربی واقع شده و دارای پوشش گیاهی متراکمی به نام فینباس می باشد که قابلیت اشتعال زایی و آتش گیری داشته و این خطر همواره اکوسیستم این منطقه را تهدید میکند. خطر آتش سوزی به خصوص در فصل تابستان به دلیل آب و هوای گرم و خشک و وزش بادهای شدید به امری اجتناب ناپذیر بدل گردیده و آسیب هایی به خانه های مسکونی، زیرساخت ها، زمین های کشاورزی و جنگل ها وارد می کند.
در ژانویه 2000 ،آتش سوزی 8370 هکتار از زمین های شبه جزیره را سوزاند، 14 ساختمان از جمله 8 خانه مسکونی نابود شدند و بیش از 50 سازه دیگر به شدت آسیب دیدند. این بزرگترین و پر خسارت ترین آتش سوزی در تاریخ این منطقه بوده است. اما این بحران باعث بوجود آمدن کمپین کوچکی شد تا با مشارکت کوتاه مدت خود با دولت و دیگر بخش های خصوصی با ارائه نقطه نظرات مفید خود در مسئله پیچیده مدیریت آتش سوزی به عنوان یک کاتالیزور عمل کرده و به دیگر بخش ها یاری رساند.
با اینکه بین سال های 2001 تا 2002، 57 مورد آتش سوزی و همچنین بین سالهای 2002 تا 2003، 64 مورد گزارش شده اما مساحت زمین های مورد هجوم آتش از 800 هزار هکتار به 400 هزار هکتار کاهش یافت که مقابله سریع و مؤثر سرویس های آتش نشانی دلیل اصلی این کاهش مساحت بود.
این کمپین با فعالیت های خود از جمله:
- پیگیری سریع برای حفاظت در برابر آتش و تأثیر طولانی مدت در مدیریت آتش سوزی
- شناسایی مقدار گیاهان مستعد آتش سوزی در منطقه
- انجام فعالیت ها با در نظر گرفتن بهبود اجتماع
تأثیر مثبتی در مدیریت منطقه مشترک استراتژی شهر کیپ تاون و محدوده سبز پنینسولا داشت.
در زیر به صورت خلاصه فعالیت های انجام شده و دستورالعمل های تدوین شده در مدیریت هرچه بهتر این منطقه آورده شده است:
1- مدیریت کارآمد در جهت مقابله با بحران آتش پنینسولا در ابتدا در سال 1998 با اعضایی کمتر از 14 نفر شروع به فعالیت کرد. اما طی سالها این روند پیشرفت کرد و در نهایت به ایجاد یک سیستم یکپارچه مدیریتی منطقی و منسجم در چهارچوب تصمیم گیری های شهری شد.
قانون گذاری بر پایه اصولی از جمله عدم تمرکز و ادغام مسئولیت ها و هماهنگی و همکاری استوار بود که منجر به تأسیس انجمن هایی مانند انجمن حفاظت از آتش گردید. هدف این قانون ها به حداقل رساندن و کاهش خسارات ناشی از آتش سوزی به جان و اموال مردم، بهبود سریع زیرساخت ها، اموال منقول، سرمایه، محصولات کشاورزی، گیاهان و جانوران مزارع بود.
2- کمپین مقابله با آتش با عضو گیری داوطلبانه و با هدف تغییر اوضاع و هدایت آتش بر خلاف سکونتگاه های انسانی و بر موارد زیر متمرکز بود:
- کنترل و مدیریت گیاهان غیر بومی خود رو و مضر
- بازسازی مناطق آسیب دیده
- اجرای طرح مدیریت یکپارچه
- طرح مدیریت لبه شهری
- حفاظت از قشر آسیب پذیر در برابر آتش
- توسعه همکاری و انسجام بین افراد جامعه
- ایجاد اشتغال، آموزش و امداد به افراد محروم
3- بهبود رفتار و موقعیت برای دستیابی به یک استراتژی یکپارچه و منسجم از دیگر موارد است. این دیدگاه مبتنی بر افزایش آگاهی و آموزش و پرورش مبتکرانه افراد بوده و در این راستا کمپین از رسانه ها و روزنامه استفاده کرده و حتی بودجه ای را برای برقراری ارتباط و آموزش و ایجاد آگاهی برای مقابله و حفاظت کامل در برابر آتش در میان شهروندان در نظر گرفته است.
4- همکاری های کوتاه مدت با کمپین از مزایای بسیاری برخوردار است مانند: سهولت تشکیل انجمن و آسانی ارتباط درون آن برای مقابله با موضوعی پیچیده مانند مدیریت آتش، ایجاد فضای امن جهت آزمایش روش های مختلف و حتی دشوار، استفاده از رسانه ها و حمایت های سیاسی برای بالا بردن آگاهی عمومی و اقدامات قانونی، بهره برداری از درس های آموخته شده و مدیریت دانش به دست آمده در جهت رسیدن به یک طرح و مدل ایده ال.
نمونه دیگری که در اینجا مورد بررسی قرار میگیرد برنامه ای است که مدیران شهری شهر ممفیس ایالات متحده امریکا تحت گزارشی در سال2012 برای انجمن ملی حفاظت از آتش با عنوان" آموزه های ایمنی در برابر آتش و توسعه برنامه های مربوط به آن" منتشر کردند.
شهر ممفیس با داشتن جمعیتی بالغ بر 650 هزار نفر که اکثر انها را شهروندان آفریقایی-امریکایی تشکیل داده اند با نرخ رشد فقری معادل 25 درصد مواجه بوده و روزانه سه مورد آتش سوزی در مناطق مسکونی آن گزارش می شود؛ همچنین در سال حدود 15 نفر قربانی حوادث آتش سوزی می گردند. با در نظر گرفتن این مسائل، مدیریت شهری ممفیس در راستای اهدافی نظیر: آموزش مقابله با آتش و دستیابی زندگی ایمن برای کودکان/ خانه ایمن/آگاهی عمومی در باب موضوع و برنامه های پیشگیرانه، از سال 2012 مسئولیت هدایت این مباحث را برعهده 6 کار گروه تخصصی قرار دادند. این کار گروه های تخصصی با 6 گروه مختلف از شهروندان تحقیقات خود را در قالب جلسات بحث و نظرسنجی و ارائه نظرات و پیشنهادات انجام داده و به نتایجی مهم و مؤثر دست یافتند.
در این تحقیقات افراد شرکت کننده علل شایع آتش سوزی ها در ساختمان ها را به قرار زیر عنوان کردند:
- پخت و پز بی دقت
- سیم کشی های معیوب و فرسوده به ویژه در ساختمان های قدیمی
- اضافه بار وسایل الکتریکی
- سیگار و مواد مخدر
- فضاهای گرمایشی
- استفاده نا به جا از شمع و وسایل بخور
- انبار وسایل نزدیک آب گرمکن، شوفاژ و دیگر وسایل حرارتی
- استفاده از وسایل گرمایشی سیار
- بازی کودکان با کبریت
- آتش سوزی های عمدی
در این جلسات، در میان همه افراد عقیده یکسانی برای بهبود برنامه ایمنی در برابر آتش وجود داشت مبنی بر اینکه حل این معضل نیازمند توجه و آگاهی عمومی بیشتر می باشد و می بایست مسئولیت های قانونی برای ادارات ذیربط، دپارتمان آتش نشانی، مالکان زمین، مدیران و در نهایت خود ساکنین در نظر گرفته شود. برخی نیز معتقد بودند شرکت های بیمه و سایر ارگان ها مانند سازمان های آب، برق و گاز نیز می باید مشارکت های بیشتری در این زمینه داشته باشند. در نهایت گروه های تخصصی 4 راهکار کلیدی را عنوان کردند:
1- افزایش آگاهی رسانی ریسک آتش سوزی و آموزش اذهان عمومی برای حفاظت از خود، خانواده و اموالشان
2- تآمین کمک های مالی برای مالکان کم درآمد و سالمند که ساختمانشان نیازمند نوسازی سیستم سیم کشی دارد
3- تخریب ساختمان های فرسوده بدون سکنه
4- اجبار سخت گیرانه برای کد گذاری ساختمان ها
در ادامه همه ی موارد بالا مورد بحث و بررسی قرار گرفت و سیاست های اجرایی برای هر مورد تصویب گردید، در مقابل دپارتمان آتش نشانی نیز در همین راستا برای بهبود برنامه های حفاظتی اقدام به نصب سیستم های هوشمند اعلان حریق، اجرای برنامه های آموزشی و سطح آگاهی عمومی برای شهروندان به خصوص برای کودکان نمود.
(ادامه در بخش سوم)
