یکی از مفاهیم جدید مطرح شده در مباحث شهری که از اهداف آن مقابله با چالش های کنونی شهری است توسعه شهر هوشمند می باشد که در طول سال های اخیر توجه خاصی در ادبیات مدیریت و برنامه ریزی شهری به آن شده است. اما باید توجه داشت که هوشمند سازی فرآیندهای شهری تنها محدود به الکترونیکی کردن تمامی فرآیندها در شهر نیست بلکه این مفهوم با استفاده از کلیه بسترهای موجود در جهت بهبود و افزایش کیفیت زندگی گام بر می دارد.
واژه شهر هوشمند توسط بریزبن (Brisbane) در استرالیا و بلکسبرگ (Blacksburg) در آمریکا مطرح شد. این ایده در سال 2000 توجه بسیاری از شرکت های فناوری چون ای بی ام و سیسکو را به عنوان بازاری جدید برای توسعه سیستم های یکپارچه اطلاعاتی و خدماتی مرتبط با زیرساخت های شهری به خود جلب کرد. یکی دیگر از دلایلی که باعث توجه بیشتر کشورهای جهان به این مقوله شد سرعت بالای رشد شهرنشینی بود. از این رو با رشد 50 درصدی جمعیت شهری دنیا شهرها به طور ذاتی با چالش های گسترده ای مانند آشفتگی و بی نظمی رو به رو هستند که نه تنها باعث برهم خوردن تعادل شهرها می شود بلکه رسیدن به پایداری و اداره شهرها را با مشکل مواجه می سازد. بنابراین روش ها و شیوه های قدیمی مدیریتی و برنامه ریزی در جهان پیچیده امروزی که به سرعت در حال تغییر و رشد می باشد دچار تناقض شده اند. با توجه به مشکلات موجود در شهرهای امروزی، مدیران و برنامه ریزان شهری در تلاش برای یافتن روش های هوشمندتر برای مدیریت شهر و مقابله چالش های آن هستند.
تصویر (1) شهر هوشمند
مفهوم شهر هوشمند
به طور کلی این مفهوم در سه حوزه اصلی دانشگاهی، صنعتی و حکومتی مطرح شده است. به این صورت که در حوزه دانشگاهی رویکردی کل نگر است، حوزه صنعت شهرهای هوشمند به طور عمده بر تعامل بین رقابت و توسعه پایدار شهری تمرکز دارد، در ادبیات حکومتی موضوعات مطرح شده بیشتر شامل کیفیت زندگی، رشد اقتصادی، محیط زیست، انرژی، پایداری و بهداشت هستند. تعاریف گوناگونی برای شهر هوشمند ارائه شده است که در هرکدام از آن ها به یک یا چند مولفه اصلی سازنده آن اشاره شده است. در جدول شماره (1) به تعاریف شهر هوشمند در منابع مختلف پرداخته شده است.
جدول(1) تعاریف شهر هوشمند
جریان های اصلی که شهر ها را به سمت شهر هوشمند سوق می دهد را می توان به پنج شاخه زیر تقسیم نمود:
شهر نشینی شتابان: با توجه به پیش بینی های جمعیتی، تا سال 2050 جمعیت شهرنشین دنیا به بیش از 75 درصد می رسد که نتیجه این رشد شتابان شهری به وجود آمدن مسایل و مشکلات متعدد است.
اثرات شهرها بر محیط زیست: امروزه 70 درصد از انتشار گازهای گلخانه ای توسط شهرها صورت می گیرد که نقش اصلی در تغییرات اقلیمی را دارند. بنابراین مشکلات زیست محیطی و نیاز به توسعه پایدارتر یکی از اصلی ترین محور های شهر هوشمند است.
بحران های اقتصادی: با توجه به این که شهرها در رقابت با یکدیگر هستند از این رو بکارگیری یک راه حل نوآورانه و هوشمند در مقابل بحران های اقتصادی یک ضرورت به حساب می آید. به بیان دیگر آشکارترین محرک برای توسعه شهرهای هوشمند بحران های اقتصادی و نیاز به تولید ثروت بیشتر است.
تغییرات جمعیتی: در ده سال آینده انتظار می رود که جمعیت افراد با بیش از 65 سال در دنیا تقریبا دو برابر شود. این روند به این معناست که بسیاری از زیرساخت ها نیاز به تطبیق و اصلاح دارد. یکی از کاربردی ترین کارکردهای شهر هوشمند کمک به افراد کم توان و سالمند است.
پیشرفت فناوری و اطلاعات و ارتباطات: سامانه های ارتباطی شهروندان، شرکت ها و سازمان ها باید همانند یک سیستم با یکدیگر در ارتباط باشند. بخش های مختلف یک شهر با اتصال به اینترنت خدمات را بدون محدودیت های زمانی و مکانی در دسترس ساکنان شهری قرار می دهد.
تصویر (2) الزامات شهر هوشمند
شهر هوشمند تشکیل شده از شش مولفه اصلی است که برای دستیابی به آن می بایست حداقل یکی از این مولفه ها در پروژه ها و برنامه ریزی های شهری به کارگرفته شود. این مولفه ها شامل موارد زیر می باشد:
تصویر (3) ابعاد شهر هوشمند
